Zawartość próchnicy w glebach mineralnych jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o żyzności gleby , która wpływa na wzrost roślin oraz wysokość i jakość plonów.
Próchnica glebowa ( humus , część organiczna gleby) jest naturalną mieszaniną różnych substancji organicznych i mineralno- organicznych w glebie. Są to głównie szczątki roślin i zwierząt w różnym stopniu rozłożone przez mikroorganizmy glebowe. Próchnica glebowa składa się z wielu frakcji o różnej barwie, rozpuszczalności w wodzie i łatwości mineralizacji. Głównym składnikiem próchnicy są kwasy humusowe, a proces ten nazywa się humifikacją. Powstawanie i rozkład próchnicy jest procesem ciągłym ale wolno zachodzącym.
Rola i znaczenie próchnicy w glebie:
– wpływa na aktywność mikroflory i mikrofauny glebowej oraz na wzrost i rozwój roślin,
– poprawia strukturę gleby i tym samym ułatwia uprawę roślin ( jest lepiszczem sklejającym elementarne cząstki masy glebowej w agregaty –tworząc strukturę gruzełkowatą) . Na glebach piaszczystych zwiększa się, a na glebach ciężkich- zmniejsza się ich zwięzłość,
– ma pośredni wpływ na przyswajanie mikroelementów przez rośliny,
– zwiększa zdolności buforowe gleby- reguluje i stabilizuje jej odczyn,
– jest magazynem składników pokarmowych w glebie -azotu, fosforu, węgla oraz potasu, magnezu, wapnia i innych, które po zmineralizowaniu są dostępne dla roślin,
– nadaje glebie ciemne zabarwienie co sprzyja lepszemu pochłanianiu ciepła i szybkiemu ogrzewaniu się gleby,
– związki próchniczne wpływają na zdolności sorpcyjne i na zasobność gleby
( tj. 20-70% całkowitej zasobności),
– związki próchniczne przeciwdziałają występowaniu chorób niektórych roślin uprawnych,
– związki próchniczne chronią środowisko glebowe przed skutkami skażenia odpadami przemysłowymi oraz nadmiernej chemizacji rolnictwa ( tworzą połączenia między innymi z pestycydami, a zwłaszcza z herbicydami i dezaktywizują je oraz przyśpieszają ich rozkład dzięki mikroorganizmom),
– związki próchniczne posiadają wysoką pojemność wodną ( mogą zatrzymywać trzy do pięciokrotnie więcej wody w formie dostępnej dla roślin – co jest bardzo ważne na glebach piaszczystych, gdyż od zawartości próchnicy zależy ich pojemność),
– związki próchniczne mają istotny wpływ na procesy fizjologiczne roślin ( w ich skład wchodzi wiele tzw. substancji wzrostowych- intensyfikujących gospodarkę wodną, oddychanie i fotosyntezę ).
Według europejskich kryteriów oceny zawartości próchnicy ( węgla organicznego ) aż 89 % gleb polskich jest słabej jakości , gdyż zawierają średnio 1,25 % próchnicy. Według Komisji Europejskiej zawartość w glebie próchnicy poniżej 1.75% w naszej szerokości geograficznej poprzedza pustynnienie i w efekcie grunty wymagają rekultywacji, a uzyskana na nich żywność jest niepełnowartościowa.
Optymalna zawartość próchnicy w glebach polskich wg. IUNG w Puławach zależy od ich rodzaju i wynosi na glebach :
– bardzo lekkich – do 1 %
– lekkich – 1,1-1,5%
– średnich – 1,6-2,5 %
– ciężkich – 2,6-3,5 %
Największa natomiast zawartość próchnicy jest w niżej podanych glebach, których niestety w Polsce jest niewiele:
– w czarnoziemach
– czarnych ziemiach
– rędzinach
– madach
W strukturze zasiewów w Polsce przeważają rośliny, które zmniejszają zawartość próchnicy w glebie, a mianowicie:
– zboża
– rośliny okopowe
– rzepak
W niewielkiej stosunkowo ilości uprawia się rośliny, które zwiększają zawartość próchnicy w glebie, są to rośliny motylkowe i trawa na pasze.
W wielu gospodarstwach rolnych nie prowadzi się obecnie hodowli zwierząt i dlatego produkcja nawozów naturalnych w tym obornika znacznie zmalała. Często skutkuje to zaniechaniem ich stosowania przez rolników. W rezultacie jest to również przyczyną znacznego obniżenia zawartości próchnicy w naszych glebach.
Wyżej wymienione czynniki powodują :
– niszczenie struktury gleby i związanej z tym spadkiem jej żyzności
– większą wrażliwość roślin na okresowy brak lub nadmiar wilgoci w glebie,
– gorsze wschody i wegetację roślin,
– zwiększenie podatności roślin na choroby i szkodniki,
– zwiększenie nakładów na mechaniczną uprawę roli,
– zmniejszenie plonów roślin uprawnych,
Dlatego tak ważne jest podniesienie zawartości próchnicy w glebach polskich, którą w naszych warunkach można osiągnąć między innymi przez :
– przyorywanie słomy,
– przyorywanie resztek pożniwnych,
– uprawę poplonów na przyoranie ,
– stosowanie nawozów naturalnych,
– stosowanie nawozów zielonych,
– uprawę roślin motylkowych,
– uprawę traw,
– nawożenie azotem – powoduje wzrost zawartości próchnicy o 10-12%,
– wapnowanie gleb- stabilizuje związki próchnicy i powoduje wzrost jej zawartości,
Podsumowując powyższe rozważania dotyczące znaczenia próchnicy w glebie, jej wpływu na żyzność gleb, wzrost oraz wysokość i jakość plonu roślin należy nadmienić, że w akredytowanym laboratorium Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej obok zawartości makro- jak i mikroelementów możliwe jest również oznaczenie zawartości próchnicy w glebie. Wyniki badań są podstawą do przeprowadzenia racjonalnego nawożenia roślin , które zapewnią uzyskanie wyższych plonów.
mgr inż. Ewa Strzelecka
Starszy Specjalista
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza
w Gorzowie Wlkp.